Rechten van de natuur: “Tweedeling mens en natuur is helemaal niet zo scherp”

In juridische kringen gaan er steeds meer stemmen op om rechten toe te kennen aan de natuur. Sophia de Vries, rechtsfilosofe bij de Radboud Universiteit, volgt de ontwikkelingen op de voet. “Het is helemaal niet zo’n nieuw idee: in sommige culturen is dit al eeuwen heel gangbaar.”

Op het eerste gezicht klinkt het logisch: wil je de natuur beschermen, dan kun je dat maar beter vastleggen in de wet. Die biedt immers ook al bescherming voor de mens, voor organisaties en voor allerlei voorzieningen. “Maar dan ontstaan er ook gelijk allerlei vragen: wat valt er allemaal onder ‘natuur’? Hoe moet bescherming eruitzien?”, legt de Vries uit. Als promovendus poogt zij een kader te schetsen voor toekomstig onderzoek en beleid, door te kijken naar bestaande juridische teksten en de aanpak in andere landen.

Deels is dat een kwestie van het wiel opnieuw uitvinden, want voor bepaalde culturen is het al eeuwen normaal dat mens en natuur op gelijke voet staan. “Iedereen heeft het recht om te leven, en bij ons is ‘iedereen’ ooit vertaald naar ‘de mens’. Maar de Native Americans, bijvoorbeeld, zien dat een stuk breder, en kennen dat recht ook aan dieren en de natuur toe. En de Maori dichten bijvoorbeeld vergelijkbare geestelijke kwaliteiten toe aan rivieren als aan mensen.”

Ontwikkelingen

Volgens de Vries zijn er momenteel drie ontwikkelingen in het recht die kunnen leiden tot een beschermde natuur. Die ontwikkelingen vinden niet alleen op nationaal, maar ook op internationaal niveau plaats. De eerste ontwikkeling is het strafbaar stellen van ecocide, de grootschalige vernietiging van de natuur. “Daar wordt onder andere al voor gelobbyd door activistische organisaties als Stop Ecocide International. Als de natuur in het gedrang komt, dan kan de verantwoordelijke partij bestraft worden.”

“Een tweede benadering is het toekennen van rechten aan de natuur: dat bijvoorbeeld elk bos, elke rivier en elk dier recht heeft op bepaalde bescherming. Dat betekent niet dat je een dennenboom in de rechtszaal tegen gaat komen, maar hun belangen en hun waarde worden wel meegenomen in juridische overwegingen. Bedrijven hebben ook rechten en plichten, waarom dan niet de natuur? Die aanpak wordt al toegepast in bijvoorbeeld Ecuador, waarbij in rechtszaken ook de belangen van de natuur meegewogen worden.”

“Maar sommigen kiezen voor een meer antropocentrische benadering: het idee dat mensen recht hebben op een schone, gezonde leefomgeving, is eigenlijk weer een verlengde van het recht om te leven. Het zijn drie radicaal andere benaderingen, die in theorie wel allemaal dezelfde gevolgen kunnen hebben: een beschermde natuur, en daarmee ook een duurzamere planeet.”

Samenwerking

Volgens de Vries is het moeilijk in te schatten waar we over tien jaar staan en welke benadering het meest succesvol is. Ze is vooral nieuwsgierig, naar de ontwikkelingen in een vakgebied dat volgens haar nog in de kinderschoenen staat. “Er wordt veel geëxperimenteerd, ook al in Nederland. Kunnen we bijvoorbeeld rechten geven aan de Noordzee, nu we daar bezig zijn met gaswinning en windmolens? Er worden ook al particuliere stichtingen opgericht die een bos proberen terug te geven aan zichzelf, ter bescherming.”

Het onderzoek van de Vries loopt nog een aantal jaar, maar ze is al voorzichtig hoopvol. “De tweedeling tussen mens en natuur, die hoeft helemaal niet zo scherp te zijn. Kijk bijvoorbeeld naar het stikstofdebat: partijen staan tegenover elkaar, terwijl er in principe ruimte is voor samenwerking. Natuurbescherming betekent niet dat het land helemaal niet meer verbouwd mag worden, en landbouw betekent niet dat de natuur kapot gemaakt moet worden. Zo is het ook met de bescherming van de natuur: die zouden we kunnen integreren in onze samenleving, en niet zien als een radicaal andere manier van leven.”

Dit artikel verscheen eerder op Radboud Recharge.