Juristen mogen een meer can do-mentaliteit hebben

Juristen zijn opgeleid in het zien van risico’s. Die houding helpt niet om het klimaatprobleem op te lossen, stellen CPO-docenten Seppe Stax en Soufjan El Baroudi. In de cursus ‘Actualiteiten klimaat en energieprojecten’ gaan ze in de op de juridische mogelijkheden die er wél zijn.

Welke rol kan de jurist vervullen bij het oplossen van het klimaatprobleem?

Stax: “Als juristen zijn we opgeleid in het zien van risico’s. Die houding helpt niet om het klimaatprobleem op te lossen. In plaats van een meer risicomijdende houding, zouden juristen meer een can do-mentaliteit moeten hebben. Daarmee kijk je met een andere mindset naar het recht. Oplossingen voor het klimaatprobleem zijn er niet vanuit een specifiek rechtsgebied, we zullen als jurist uit ons hokje moeten komen. In de cursus gaan we aan de hand van concrete project-casussen uitgebreid in op de vraag hoe juristen dat kunnen aanpakken.”

El Baroudi: “Het is makkelijker om in je eigen expertisebubbel te blijven. Maar toon lef om standpunten in te nemen die je spannend vindt. Juristen houden ook altijd rekening met aansprakelijkheidsrisico’s en handelen daarnaar. Het vergt lef om van die werkwijze af te stappen, maar ook veel kennis want je moet weten wat mogelijk is.”

Hebben jullie een voorbeeld van die can do-mentaliteit?

Stax: “10 jaar geleden speelden de eerste vragen rondom het financieren van windparken op zee waarvoor de overheid SDE-subsidie gaf. De subsidie was een miljard waard. De vraag van de banken was of op de subsidievordering een pandrecht gevestigd kon worden. Dat was op dat moment een groot grijs gebied, het was nog niet eerder gedaan. Wij hebben dat uitgezocht en kwamen tot de conclusie dat het mogelijk was. Daardoor durfden de banken de stap te zetten om geld te steken in dat project. Met de deelname van de banken kon het windmolenproject doorgaan.”

El Baroudi: “Voordat we tot ons advies zijn gekomen, hebben we hierover veel gediscussieerd. Terugkijkend vind ik het mooi om te zien dat het vestigen van een zekerheidsrecht op subsidie inmiddels zelfs gangbare praktijk geworden. We hebben daarmee bijgedragen aan het creëren van recht in de praktijk. We hadden het BW en het SDE-besluit, dat leek de bewegingsruimte, maar daarmee kun je creatief omgaan. We hebben ons advies uiteraard goed onderbouwd, later is ook wetenschappelijk onderschreven dat het mogelijk is om een pandrecht op subsidie te vestigen. Er is nog geen jurisprudentie over, maar als het nu voor een rechter zou komen, dan heb je een verhaal dat je goed kunt onderbouwen. En rechters zijn overigens ook niet ongevoelig voor wat gangbare praktijk is geworden. Ze kijken ook naar waar de economie en de rechtspraktijk om vragen.”

“Een ander voorbeeld is het opstalloos financieren. Ook dat project begon met een financieringsvraagstuk: hoe kon het plaatsen van zonnepanelen gefinancierd worden? We hadden te maken met het praktische probleem dat je, om alle daken van zonnepanelen te voorzien, voor elk dak langs de notaris moet om een opstalrecht te vestigen. Dat kost geld, moeite en tijd. Het vraagstuk was dan ook: hoe kunnen we dit simpeler maken? We hebben daarvoor een contractueel model ontworpen om zonnepanelen te plaatsen op basis van een huurconstructie. Dat model hebben we gebaseerd op een uitspraak van de Hoge Raad over de rechtspositie van een curator in faillissement waarin duidelijk is aangegeven wat een curator wel of niet mag doen. Wat dat betreft geldt ook hier: waar we ons steentje bij kunnen dragen als juristen, moeten we dat zeker proberen te doen.”

Het gevaar van aansprakelijkheid blijft boven het hoofd van juristen en vooral advocaten hangen, hoe gaan jullie daarmee om?

El Baroudi: “De soep wordt niet zo heet gegeten als dat die wordt opgediend. Bij elk advies dat je geeft, heb je te maken met aansprakelijkheidsrisco’s. Bij dit soort onderwerpen is het misschien wat spannender omdat ze nieuw zijn. Maar als je er nu mee te maken krijgt, hoef je niet meer bang te zijn voor aansprakelijkheid omdat het inmiddels zover is uitgekristalliseerd. Voor iedereen geldt: je ontkomt er niet aan om mee te gaan in de ontwikkelingen van de klimaat- en energietransitie. Je kunt niet dezelfde adviezen met dezelfde voorbehouden blijven geven. We moeten vooruit en dat kan als je je adviezen goed onderbouwt.”

Stax: “De voorbeelden komen vooral uit de projectfinancieringspraktijk waarbij banken zijn betrokken. Creatieve juridische constructies daarvoor worden extra indringend getoetst omdat alles faillissementsproof moet zijn. Daarom geven voorbeelden uit deze praktijk goed aan wat wel en niet is toegestaan. Overigens is het voorkomen van greenwashing een ander belangrijk thema waarin juristen een rol kunnen spelen. In de cursus ga ik daarom in op de wereld achter greenwashing. Iedereen weet dat greenwashing niet de bedoeling is, maar hoe kom je erachter waar de carboncredits waar CO2-neutraliteitsclaims op zijn gebaseerd vandaan komen, en of die projecten echt klimaatwinst opleveren? Projecten worden er beter van als je het ecologisch en juridisch goed regelt. Je beschermt namelijk enerzijds de onderneming dat die geen gebakken lucht koopt en anderzijds wordt het klimaat er beter van omdat het project elders écht CO2 reduceert. De internationale CO2-handel en de onderliggende projecten zijn echt een multidisciplinair thema waarbij strafrecht, civiel recht, bestuursrecht en ecologie samen komen.”

Wat zijn jullie drijfveren om je bezig te houden met de klimaatcrisis?

Stax: “Ik ben een natuurliefhebber, dat heb ik van jongs af aan meegekregen. Binnen mijn familie hebben we het vaak over de klimaatcrisis. Hoe meer je over het CO2-probleem te weten komt, hoe meer je je realiseert dat het niet goed gaat en dat drastische maatregelen nodig zijn. Daar wil ik een bijdrage aan leveren Zo denken we als kantoor elke keer goed na over welke zaken we wel of niet aannemen, ook met het oog op de klimaatcrisis.”

El Baroudi: “Mijn interesse is door mijn werk gekomen. Ik ben als advocaat begonnen bij een groot Zuidaskantoor, daar kwam ik aanraking met deze dossiers. Ik leerde er steeds meer over en daarmee werd het ook de focus voor mijn eigen rechtspraktijk. Ook vanuit principieel oogpunt is de klimaatcrisis een belangrijk onderwerp voor mij waarmee ik ook in mijn dagelijkse leven zoveel mogelijk rekening probeer te houden.”